درحال حاضر 400 میلیون نفر در جهان با دیابت زندگی می کنند و تا سال 2035 میلادی جمعیت دیابتی جهان به 600 میلیون نفر می رسد. در ایران نیز 26 میلیون نفر درمعرض خطر ابتلا به دیابت هستند و حداقل 5 میلیون نفر مبتلا به دیابت بوده که متاسفانه حدود نیمی ازآنها ازبیماری خود اطلاعی ندارند.
تنها راه ممانعت از هدر رفتن منابع عظیم مالی در ارتباط با بیماری دیابت، اجرای برنامه جامع آموزش است چرا که آموزش از بالاترین درجه اهمیت در پیشگیری از عوارض دیابت برخورداراست.
آموزش بهترین ابزار برای تغییر دنیای دیابت است و برای بالا بردن آگاهی های در باره این بیماری می تواند به افراد مختلف جامعه در خصوص مفهوم دیابت میزان شیوع و راه های پیشگیری و کنترل آن و عوارض این بیماری کمک شایان توجهی کند. هدف از آموزش فقط آگاهی دادن به فرد دیابتی نیست، بلکه تلاشی برای افزایش مهارتهای مراقبت از خود در فرد دیابتی است.
در همین راستا کلاس آموزشی «زندگی سالم با دیابت» در بهداشت و درمان صنعت نفت شمال شرق برای بیماران دیابتی تحت پوشش برگزار شد. موسی رمضانی کارشناس پرستاری کلینیک دیابت مشهد در این کلاس مطالبی را پیرامون این بیماری بیان داشت که خلاصه ای از آن را با هم می خوانیم:
آشنایی با بیماری دیابت
موقعی که یک فرد غیر دیابتی غذای حاوی کربوهیدرات ( منبع اصلی قند خون ) می خورد؛ قند از راه دستگاه گوارش جذب شده و به درون جریان خون وارد می شود. زمانی که لوزالمعده (پانکراس) بالا رفتن سطح قند خون را حس می کند ماده ای بنام انسولین تولید و به درون جریان خون آزاد می کند.
مجموعه این اتفاقات سازکاری است که قند خون را در سطح طبیعی نگه می دارد. اگر این سازکار به طورغیر طبیعی عمل کند، باعث بالا رفتن میزان قند خون می شود که به آن دیابت می گویند.
به عبارت دیگر دیابت یک اختلال سوخت و ساز است که در آن تولید یا عملکرد انسولین و یا هر دوی آنها دچاراشکال می شود.
طبقه بندی انواع دیابت
دیابت نوع 1، دیابت نوع 2 و دیابت حاملگی انواع اصلی دیابت هستند. و انواع اختصاصی دیابت در اثر داروها، جراحی های مختلف و یا ژنتیک بوجود می آید.
دیابت نوع 1
5 تا 10درصد افراد مبتلا به دیابت نوع 1هستند. از مشخصات آن شروع ناگهانی قبل از30 سالگی است. ویژگی بارز دیابت نوع 1 تخریب شدن سلول های بتای لوزالمعده (سلول های تولید کننده انسولین ) است. علت آن ممکن است ژنتیکی، محیطی( ویروس ها ) و ایمونولوژیک باشد اما استعداد ژنتیکی شایع ترین عامل زمینه ای در این خصوص است.
صرف نظرازعوامل بیماری زا، تخریب سلول های بتا تولید کننده انسولین منجر به کاهش یا عدم تولید انسولین درخون می شود. لذا این افراد برای ادامه زندگی باید انسولین تزریق کنند.
دیابت نوع 2
90 تا 95 درصد از افراد به دیابت نوع 2 مبتلا هستند. معمولاً در افراد بالای 30 سال و مبتلا به چاقی دیده می شود. البته بروز آن در بین کودکان، نوجوانان و جوانان به سرعت درحال افزایش است که علت آن رشد چاقی در این گروه های سنی است. مقاومت نسبت به انسولین و اختلال در ترشح آن دو مشکل عمده در ارتباط با دیابت نوع 2 است.
چاقی، عوامل ارثی و محیطی (مانند تغذیه ناسالم و کمبود فعالیت بدنی) در بروز دیابت نوع 2 نقش دارند، اما عامل ارثی موثرتر است. اکثر افراد چاق با کاستن از وزن خود و ورزش و رژیم غذایی می توانند قند خون خود را کنترل کنند.
دیابت حاملگی
دیابت حاملگی نوعی ازدیابت است که درآن قند خون برای اولین بار در زمان حاملگی افزایش می یابد و این بیماری برای4 درصد از زنان در طی بارداری اتفاق می افتد.
افزایش قند خون در سه ماهه دوم دوران بارداری به علت ترشح هورمون های جفتی است که سبب ایجاد مقاومت نسبت به انسولین می شوند.
چاقی، سابقه خانوادگی دیابت، سابقه ابتلا به دیابت حاملگی در حاملگی های قبلی، وجود قند درادرار، حاملگی بالای 25 سال، سابقه پیش دیابت و سابقه تولد نوزاد 4 کیلو گرم و بیشتر از عوامل خطر ابتلا به دیابت حاملگی هستند.
علایم شایع دیابت
تظاهرات بالینی دیابت بستگی به سطح افزایش قند خون (هیپرگلیسمی ) بیماران دارد و شامل موارد زیر است:
پرادراری: کلیه ها تلاش می کنند قند اضافه را دفع کنند و همراه با آن مایعات بدن نیز دفع می شوند.
تشنگی زیاده از حد: تشنگی زیاد مکانیسم بدن برای تامین مایعات از دست رفته است.
اشتهای زیاد: از آنجایی که دفع قند به دلیل تکرر ادرار افزایش یافته، درنتیجه سلول ها قادر نیستند تا از قند موجود در خون استفاده کرده و انرژی مورد نیازشان را تامین کنند. در نتیجه تمایل به خوردن غذا تشدید می شود.
خستگی مزمن وضعف: وقتی میزان گلوکز درخون بالا رفته و قادر نیست وارد سلولها شود، عضلات منبعی برای دریافت انرژی ندارند بنابراین خستگی و سستی بر فرد غالب می شود و حتی ممکن است احساس کند نیاز به خواب دارد.
گزگز و بی حسی دست و پاها: آسیب به اعصاب که نوروپاتی محیطی نامیده می شود از دیگرعوارض قندخون بالا است، این عارضه موجب می شود دست ها و پاها بی حس شده و نسبت به درد یا تغییرات دما واکنش نشان ندهند این افراد بریدگی، زخم و آسیب ها راحس نمی کنند و یا گاهی دچارحساسیت بیش ازحد به درد می شوند به طوریکه با تحریکات کوچک نیز درد بسیار شدیدی را تجربه می کنند.
تغییرات ناگهانی در وضعیت بینایی: قند خون بالا به چشم ها صدمه زده و بینایی را با اختلالاتی مواجه می سازد. رتینوپاتی دیابتی که به دلیل آسیب به عروق چشم ایجاد می شود، مهمترین دلیل نابینایی در بزرگسالان به شمار می رود.
تاری دید، مشاهده نقاط و خطوط و برق زدن چشمها از علایم هشدار دهنده قند خون بالا بوده و باید حتما مورد بررسی قرار گیرد.
ترمیم و بهبود کند زخم های بدن: اگر قند خون بالا باشد، بریدگی ها زخم ها و کبودی های بدن به سرعت ترمیم نمی شوند. مراقبت از جراحات هر چند کوچک بسیار مهم است زیرا خطر عفونت را در افراد دیابتی کاهش می دهد. از طرفی عفونت ها خود می توانند وضعیت قند خون را دچار مشکل کنند و این وضعیت نیز موجب می شود سیستم ایمنی در مقابله با عوامل عفونی با اختلال مواجه شود.
عفونت های عود کننده: عفونت های مکرر گاهی از علایم قند خون بالا است، بیماریهای لثه، عفونت ادراری ، عفونت باکتریایی یا قارچی پوست از این گروه عفونت ها به شمارمی روند. در برخی مواقع نیز عفونت های تنفسی، عفونت کلیه و مثانه، عفونت های شدید گوش میانی وعفونت سینوس ها مشاهده می شوند.
کاهش وزن با وجود اشتهای زیاد: اگر به سرعت و بی دلیل دچار کاهش وزن شده اید احتمالا قند خون تان بسیار بالا است.
بسیاری از مبتلایان درهنگام تشخیص، بیماری را چندین سال داشته اند و حتی دچار عوارض دیابت هم شده اند. در افراد دچار دیابت نوع 1 علایم معمولا ناگهانی بارز می شوند ولی در دیابت نوع 2 فرد تا سال ها بدون علامت است و علایم معمولا خفیف هستند و بطور تدریجی بدتر می شوند.
بنابراین مهمترین علامت دیابت نوع 2 بی علامتی است و به همین دلیل از دیابت به عنوان بیماری خاموش نام برده می شود.
پیش دیابت چیست
پیش دیابت اصطلاح جدیدی است که در سالهای اخیر به آن پرداخته شده و اهمیت آن شناخته شده است. پیش دیابت در واقع یک مرحله قبل از ایجاد دیابت نوع 2 است و در این حالت قند خون فرد بالاتر از میزان طبیعی بوده ولی نه به میزانی که به عنوان دیابت شناخته شود.
مرحله پیش دیابت
شیوع پیش دیابت در دنیا به خصوص در خاورمیانه روز به روز درحال افزایش است. اهمیت پیش دیابت در این مسئله است که اینها بیشترمستعد ابتلا به دیابت نوع 2 هستند و عوارض قلبی وعروقی هم در این افراد بیشتر دیده می شود.
موثرترین راه جلوگیری از تبدیل شدن پیش دیابت به دیابت اصلاح شیوه زندگی، کاهش وزن، فعالیت بدنی روزانه، پرهیز از استرس و مصرف موادغذایی سالم است.
درمان دیابت
دیابت قابل پیشگیری است، اما درمان قطعی و صد در صدی ندارد و تنها راه مقابله با آن تغییر سبک زندگی به صورت پیروی از رژیم های غذایی مناسب ورزش های روزانه و پرهیز از دخانیات است.
برای اینکه فرد دیابتی دچار مشکل نشود باید این 5 مورد را رعایت کند: قند خون، چربیهای خون، فشار خون در محدوده طبیعی باشد، سیگار را ترک کند و اضافه وزن خود را کاهش دهد.