در جهان امروز آسیب های روانی، اجتماعی، بیماری های عصبی، استرس ها، موقعیت های دشوار، خشونت، آزار دیگران، اعتیاد، طلاق و... افزایش یافته است. با همه مشکلات ذکر شده بسیاری از کودکان و نوجوانان ما که در شرایط سخت و پر فشار و در معرض خطر قرار دارند، دچار مشکل نشده و افرادی موفق، قوی و دارای شخصیت سالم می شوند. در اینجا مفهومی به نام «تاب آوری» مطرح می شود.
دکتر حمید اصغری پور نایب رئیس سازمان نظام روانشناسی خراسان و مدرس دانشگاه در جلسه ای آموزشی به تشریح مفهوم «تاب آوری و جایگاه آن در زندگی جوانان» پرداخت که گزیده ای از آن را با هم می خوانیم:
سن نوجوانی و جوانی مقطعی از زندگی است که تحولات زیادی همچون استقلال طلبی، ترک خانه پدری، ورود به محیط های اجتماعی مانند کار، سربازی، دانشگاه و... رخ می دهد که در بسیاری از موارد می تواند منجر به مشکلاتی می شود.
استفاده روز افزون از فناوری های آنلاین و فضای مجازی و اینترنت می تواند کنار مزایا، آسیب هایی ایجاد کند.
نیمی از تمام بیماری های روانی از حدود 14 سالگی شروع می شود. اما اغلب موارد ناشناخته و درمان نشده باقی می ماند. از نظر شیوع بیماری در میان نوجوانان و جوانان افسردگی سومین علت و خودکشی دومین علت مرگ در بین افراد 15 تا 29 ساله ها است.
برای پیشگیری از اختلالات روانی، بیماری ها و آسیب های این دوران، والدین، مدارس و جامعه باید مهارت های زندگی، مهارت های تاب آوری و خود مراقبتی را به آنان آموزش دهند.
تاب آوری
تاب آوری مجموعه ای از ظرفیت های فردی و روانی است که فرد به کمک آنها می تواند در شرایط دشوار مقاومت کند و دچار آسیب دیدگی نشود.
تاب آوری آموختنی است و از طریق تجربه، تمرین، و یادگیری و آموزش حاصل می شود. برای تاب آور شدن باید فرد در موقعیت های دشوار قرار گیرد. هر چه فرد در شرایط دشوار قادر شود بر مشکلات غلبه کند و به رشد و موفقیت خود ادامه دهد، تاب آورتر خواهد شد.
برنامه آموزشی تاب آوری، باعث افزایش راهبردهای کنار آمدن موثر مانند خوش بینی، خود مراقبتی، افزایش افکار مثبت، اعتماد به نفس، انعطاف پذیری و کاهش استرس و افسردگی و در نهایت سلامت روان بیشتر می شود.
ویژگی های افراد تاب آور
انعطاف پذیری و سازگاری: افراد تاب آور به طور سریع خود را با شرایط جدید سازگار می کنند و اصرار ندارند که کارها به روال از پیش تعیین شده آنها پیش رود.
روابط دوستانه و مهر آمیز خوبی دارند: تحقیقات نشان می دهد که افراد در شرایط دشوار، اگر خانواده و روابط نزدیک دوست داشتنی داشته باشند، با استرس بهتر مقابله می کنند و کمتر بیمار می شوند و افراد منزوی و تنها مستعد آشفتگی و بحران هستند.
احساسات خود را صادقانه بیان می کنند: افراد تاب آور می توانند خشم، عشق، تنفر، غم، افتخار و تحسین و سایر هیجانات خود را به شکل صادقانه و باز ابراز و در زمان لازم آنها را مهار کنند.
نسبت به آینده خوش بین هستند: افراد تاب آور انتظار دارند که کارها خوب پیش برود و با درنظر گرفتن جوانب مختلف، یک تصمیم را اخذ می کنند.
با دیگران همدلی می کنند: افراد تاب آور دنیا را از دید دیگران می بینند، حتی اگر مخالف نظر آنها باشد و درک خوبی از دیگران دارند.
تفکر نقاد دارند و از خود به خوبی دفاع می کنند: افراد تاب آور به راحتی فریب نمی خورند و در شکست دنبال جبران هستند. پیشنهادات را دریافت و بررسی و با مشاوره و دریافت حمایت از منابع لازم اقدام می کنند.
از تجربیات خود درس می گیرند و اشتباهات را تکرار نمی کنند: این افراد بد شانسی را تبدیل به خوش شانسی می کنند و توان مندی را از دل گرفتاری و سختی بدست می آورند و از موقعیت های دشوار و بحران ها، درس می گیرند.
با گذشت زندگی، بهتر و بهتر می شوند: افراد تاب آور به شکل روز افزونی در زندگی شایستگی، تاب آوری، ثبات، رشد، موفقیت، رضایت و لذت بیشتری را کسب می کنند و کیفیت زندگی آنها روند صعودی دارد و با مشکلات زندگی بهتر کنار می آیند.
و در نهایت افراد تاب آور از اعتماد به نفس بالایی برخوردار هستند.
مهارتهای تاب آوری
- آگاهی نسبت به توانمندی های خود ( شناخت نقاط قوت و ضعف )
- تقویت عزت نفس و اعتماد به نفس
- مهارت برقراری ارتباط موثر
- دوست یابی و حمایت اجتماعی در شرایط دشوار
- مشخص کردن هدف در زندگی
- آموزش مهارت های تصمیم گیری صحیح و حل مساله در زندگی
- آموزش مسئولیت پذیری
- مهارت های مدیریت خشم
- مهارت مقابله با استرس و اضطراب
- مهارت های مقابله با خلق منفی ( افسردگی )
- پرورش فضایل اخلاقی (صداقت، امیدواری و خوش بینی )
- پرورش حس معنویت و ایمان
خود مراقبتی
با یاد خدا زندگی کنید. خود را دوست داشته باشید و برای خود احترام قائل شوید. به آراستگی خود اهمیت دهید. از سلامتی خود مراقبت کنید. سرگرمی های مفید ( ورزش، طبیعت گردی و... ) ایجاد کنید، به مسافرت بروید و روابط اجتماعی خود را گسترش دهید.
خوشبین و مثبت نگر باشید و در حال زندگی کنید، استرس را از خود دور کنید. امید داشته باشید و امید بدهید. محبت خود را به اطرافیان خود ابراز کنید. یاد بگیرید که دیگران را ببخشید. با انسان های مثبت نگر دوستی کنید. هیجان های منفی و خشم خود را مدیریت کنید. چهره گشاده و خوشرو داشته باشید و لبخند بزنید. با دیگران روابط صمیمانه برقرار کنید و در حد متعادل مزاح کنید.
دیگران را همان گونه که هستند، بپذیرید. رفتار جرات مندانه داشته باشید و با متخصص مشاوره کنید .