آنچه باید درباره تب دنگی بدانیم

بیماری تب دنگی یک عفونت ویروسی منتقل شده توسط پشه است. ویروس دنگی یک ویروس RNA دار و از خانواده فلاوی ویریده است که 4 سروتیپ دارد. ویروس توسط پشه ماده از گونه Aedes aegypti و با شیوع کمتر Aedes albopictus و چند گونه دیگر به انسان منتقل می شود.
پشه آئدس اجیپتی، روزها و از اوایل صبح تا چند ساعت قبل از غروب آفتاب فعالیت دارد و در مناطق گرمسیری در آب نگهداری شده برای آشامیدن یا آب باران جمع شده پرورش می یابد. تجارت بین الملل و جابجایی کالاهای حاوی تخم آئدس اجیپتی به خصوص لاستیک اتومبیل موجب گسترش جهانی این گونه ناقل شده است. در حال حاضر، در ایران، پشه آئدس اجیپتی در استان های هرمزگان، سیستان و بلوچستان (چابهار، کنارک)، بوشهر (عسلویه و کنگان)، و آئدس آلبوپیکتوس در استان گیلان گسترش دارد. اکثر موارد مبتلا شده اخیر در ایران سابقه مسافرت به کشور امارات داشته اند. در بررسی حشره شناسی استان خراسان رضوی و مشهد، تاکنون پشه آئدس مهاجم صید نشده است.

سالانه بیش از 390 میلیون عفونت دنگی در جهان رخ می دهد و حدود 96 میلیون نفر دچار درجات متفاوتی از شدت بیماری می شوند. همه گیری در فصول گرم و بارانی اتفاق می افتد. از طریق قطرات تنفسی، بزاق و تماس جنسی منتقل نمی شود.

نوزادان، سالمندان، خانم های باردار، افراد چاق، افراد با بیماری های خونی و بیماری های مزمن مانند دیابت، فشارخون بالا، آسم، بیماری قلبی، نارسایی مزمن کلیه و کبد، بیماران تحت درمان با کورتیکوستروئید، گروه های پرخطر برای بروز بیماری دنگی شدید و عوارض هستند.

بیماری تب دنگی معمولا بدون علامت است. می تواند به صورت بیماری تب دار غیر اختصاصی، تب دنگی، تب دنگی خونریزی دهنده و سندرم شوک دنگی تظاهر یابد.

تب دنگی بیماری خوش خیمی است که با تب دو مرحله ای، درد عضلانی مفصلی، بثورات پوستی و کم شدن سلول های خونی مشخص می شود. تب خونریزی دهنده دنگی بیماری تب دار شدید و اغلب مرگبار است که باعث نفوذپذیری رگ های کوچک، مشکلات انعقاد خون و در موارد شدید شوک می شود.

تظاهرات بالینی تحت تاثیر سن بیمار است. در شیرخواران و کودکان کم سن، بیماری با تب 5-1 روزه، گلودرد، آبریزش بینی و سرفه خفیف مشخص می شود. کودکان بزرگتر و بالغین به طور ناگهانی تب می کنند و دچار سردرد یا درد پشت حدقه چشم و گاهی کمردرد شدید می شوند. بثورات پوستی که با فشار محو می شود ممکن است روی دهد. ضربان نبض نسبت به درجه تب ممکن است آهسته باشد. درد عضلانی و مفصلی مدت کوتاهی بعد از ظهور تب بروز می کند و با گذشت زمان شدت آن افزایش می یابد. تهوع، استفراغ و به ندرت ورم دست و پا نیز روی می دهد. افتراق تب دنگی و تب خونریزی دهنده دنگی در ابتدای سیر بیماری مشکل است. 30-20% موارد همراه شوک است. علائم هشدار بیماری، درد شکم، استفراغ مداوم، بی حالی و بی قراری یا تحریک پذیری، علائم تجمع مایع، کاهش ادرار، سردی انتهاها و نشانه های خونریزی است. برای این بیماری سه مرحله در نظر گرفته می شود. مرحله تب دار، مرحله بحرانی و مرحله نقاهت.

تشخیص آزمایشگاهی این بیماری بر اساس جداسازی ویروس، تست PCR، شناسایی آنتی ژن ویروس و بررسی آنتی بادی های بیماری (IgM,IgG) است. نمونه باید بعد از روز پنجم علائم و قبل از هفته ششم از شروع بیماری گرفته شود.

درمان معمولا حمایتی است. استراحت، تب بر، ضد درد یا مسکن برای تسکین درد داده می شود. داروی ضد ویرسی اختصاصی برای این بیماری وجود ندارد و مطالعات در حال انجام است. مایعات کافی بر اساس شرایط بیمار و درمان های علامتی لازم است. میزان مایع درمانی و سرعت انفوزیون بر اساس مرحله بیماری و شرایط بیمار متفاوت خواهد بود. برای استفاده از کورتیکوستروئید ها در درمان شواهد کافی وجود ندارد. بر اساس شرایط بیمار، مراقبت در منزل، ارجاع به بیمارستان یا مراقبت ارژانسی می تواند انجام شود.

از عوارض بیماری، می توان به تجمع زیاد مایع، درگیری مغزی مانند کاهش هوشیاری و کما، تشنج، عوارض قلبی و شوک، هپاتیت و نارسایی کبد، نارسایی حاد کلیه و نارسایی تنفسی و خونریزی اشاره کرد.

واکسن Dengvaxia در حال حاضر، تنها واکسن دنگی است که سازمان بهداشت جهانی آن را برای گروه سنی 45-9 سال که در منطقه بومی زندگی می کنند و در گذشته عفونت ویروس دنگی تایید شده آزمایشگاهی داشته اند، تایید کرده است. استفاده از حشره کش ها، پوشیدن لباس های سفید و بلند و روش های حفاظت شخصی در مقابل پشه، کنترل محل زایش و تکثیر پشه از روش هایی است که برای پیشگیری از این بیماری توصیه می گردد.

دکتر بضعت امیری

استادیار بیماری های عفونی دانشکده پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد