بضعت امیری متخصص بیماری های عفونی و گرمسیری بهداشت و درمان شمال شرق با اشاره به روند شیوع بیماری مالاریا، بر اهمیت پیشگیری، تشخیص به موقع و آگاهی رسانی عمومی تاکید کرد و نکات کلیدی درباره علائم، راه های انتقال و روش های مقابله با این بیماری را تشریح کرد.
دکتر بضعت امیری متخصص بیماری های عفونی و گرمسیری بهداشت و درمان شمال شرق و استادیار گروه بیماری های عفونی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد واحد علوم پزشکی با توجه به شروع فصل تابستان و شیوع مالاریا گفت:
در جهان حدود 3.3 میلیارد نفر در معرض خطر ابتلا به مالاریا قرار دارند. این بیماری هنوز یکی از مهم ترین علل مرگ و میر در تعداد زیادی از کشورهای در حال توسعه است. به دلیل سهولت مسافرت در دنیای امروز و امکان تبادل جمعیتی آسان با مناطق مالاریاخیز، امکان مشاهده بیمار مبتلا به مالاریا و انتقال بیماری در تمام استان های کشور وجود دارد.
در سالیان اخیر، موارد مالاریا وارده در اکثر استان های کشور مشاهده شده است. استان های سیستان و بلوچستان، کرمان، بوشهر، فارس، هرمزگان، اصفهان، تهران و قم بیشترین موارد را گزارش کرده اند.
وی در ادامه گفت:
مالاریا یک بیماری حاد و مزمن است. عامل بیماری، انگلی تک یاخته از جنس پلاسمودیوم است. به دنبال گزش پشه آنوفل ماده و انجام خونخواری از فرد بیمار، انگل مالاریا در بدن پشه تکثیر پیدا می کند و به دنبال گزش فرد سالم، تعدادی انگل مالاریا همراه با بزاق پشه وارد جریان خون می شود.
پس از ورود به بدن انسان، در کبد، مرحله بافتی اولیه را می گذراند و سپس چرخه خونی آغاز می شود و به حدی می رسد که لرز، تب و سایر نشانه های بالینی را ایجاد می کند.
شایع ترین راه انتقال مالاریا، گزش پشه آلوده است اما در موارد نادر، احتمال انتقال از راه دریافت خون آلوده، استفاده از سرنگ مشترک و از مادر به جنین وجود دارد.
دوره نهفتگی ( از زمان گزش تا بروز علائم) در انواع مالاریا متفاوت است. در حال حاضر حدود 90 درصد موارد مالاریای کشور، نوع ویواکس و 10 درصد نوع فالسی پاروم و یا توام (ویواکس و فالسی پاروم) است.
مالاریای فالسی پاروم نسبت به نوع ویواکس بیماری شدیدتری ایجاد می کند. غیر از نوع انگل، وضعیت ایمنی اکتسابی فرد در برابر مالاریا می تواند در شدت بیماری موثر باشد.
دکتر بضعت امیری همچنین در ادامه افزود:
بیمار با هر یک از نشانه های تب، تشنج یا اختلال هوشیاری بدون علت واضح باید سابقه سکونت، مسافرت و یا اشتغال در مناطق مالاریاخیز در یک سال گذشته و یا سابقه ابتلا به مالاریا در سال های قبل سوال شود.
در آغاز بیماری مالاریا، نشانه های مقدماتی نظیر خستگی، درد عضلانی، سردرد، تهوع و استفراغ، لرزهای خفیف و درد کمر ممکن است وجود داشته باشد و دمای بدن به 39-38 درجه سانتی گراد می رسد. نشانه های اولیه مالاریا غیر اختصاصی است و با بسیاری از بیماری های عفونی و تبدار باکتریایی و ویروسی اشتباه می شود. از ویژگی های مالاریا، حملات بیماری است که سه مرحله لرز، تب و تعریق دارد. یک حمله مالاریا 10-6 ساعت طول می کشد. در صورت عدم درمان در مراحل اولیه، به خصوص در نوع فالسی پاروم، بیماری می تواند به سرعت پیشرفت کند و شدید شود. گاهی پیشرفت بیماری و بد حال شدن در کمتر از 24 ساعت رخ می دهد.
مالاریای شدید اغلب با تغییر هوشیاری یا کوما، کم خونی شدید، افت قند خون، نارسایی حاد کلیه یا ادم حاد ریه ظاهر می شود. در این مرحله حتی با درمان، مرگ و میر 20-10 درصد خواهد بود.
برای تشخیص مالاریا می توان از کیت تشخیص سریع (RDT) استفاده کرد که مبتنی بر شناسایی آنتی ژن است و در کشور ما در دسترس است و در مدت زمان 20 دقیقه نتیجه آماده می شود. یک کیت منفی موید عدم ابتلا به مالاریا نیست و برای تشخیص قطعی باید وجود انگل را در خون اثبات کرد. تشخیص طلایی مالاریا با آزمایش لام خون محیطی است. در صورت منفی بودن آزمایش و ظن قوی ابتلا به مالاریا، تکرار آزمایش توصیه می شود.
اثبات وجود انگل در خون صرف نظر نشانه های بالینی مالاریا، مورد قطعی ابتلا تلقی می شود.
وی در پایان گفت:
تاخیر در تشخیص و درمان مالاریا، مهمترین علت مرگ ناشی از مالاریا در کشور است. بنابراین در هر بیماری که بدون علت واضح، دچار کاهش هوشیاری یا کوما شود اگر ساکن مناطق اندمیک باشد یا سابقه مسافرت در یک سال گذشته به مناطق اندمیک را داشته باشد باید مالاریا را در نظر داشت.
شروع درمان بیمار در اولین فرصت پس از تشخیص ( در 24 ساعت اول) در مالاریای بدون عارضه و در 2 ساعت اول در مالایای عارضه دار و شدید از استانداردهای مهم است و درمان نباید به دلیل انجام آزمایش به تعویق افتد.
زنان باردار، کودکان، افراد مسن و افراد غیر بومی بیشتر در معرض ابتلا به مالاریای شدید و مرگ و میر ناشی از آن هستند.
گزارش فوری ( در کمتر از 24 ساعت) موارد مالاریای تشخیص داده شده در همه مراکز خصوصی و دولتی اجباری است.
پیگیری وضعیت پاسخ به درمان و تهیه لام تعقیب درمان در تمام بیماران مبتلا به مالاریا توصیه می شود.
از داروهای مالاریا می توان به کلرکین، پریماکین، کوآرتم، آرتسونیت و فنسیدار، کینین اشاره کرد که بسته به نوع و شدت بیماری برای درمان به کار می روند.